Cây hồng xiêm

Cây hồng xiêm (tên khoa học: Manilkara zapota), còn gọi là sa-pô-chê, thuộc họ Hồng xiêm (Sapotaceae), có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Nam Mexico. Đây là loại cây ăn quả nhiệt đới rất phổ biến và được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Mô tả sơ bộ về cây hồng xiêm

Thân cây: Cây thân gỗ lâu năm, thẳng đứng, cao từ 5 đến 15 mét. Vỏ thân màu nâu xám, hơi nứt nẻ, có nhựa màu trắng sữa. Thân phân cành nhiều, tán rộng, giúp cây sinh trưởng tốt trong điều kiện khí hậu nhiệt đới.

Lá: Lá hồng xiêm có hình bầu dục hoặc elip, dài 7-15 cm, rộng 3-6 cm, mọc so le trên cành. Lá non có màu xanh nhạt, khi trưởng thành chuyển sang màu xanh đậm, mặt dưới lá nhạt màu hơn. Bề mặt lá nhẵn, bóng, hơi dày, có gân lá nổi rõ.

Hoa: Hoa nhỏ, hình chuông hoặc dạng ngôi sao, đường kính khoảng 1-2 cm, màu trắng hoặc xanh nhạt, khi già chuyển sang vàng nhạt. Hoa mọc đơn lẻ hoặc thành chùm nhỏ ở nách lá. Hoa lưỡng tính, có 5-6 cánh hoa, nhị và nhụy nổi bật ở trung tâm.

Quả: Quả có hình tròn hoặc bầu dục, dài 5-10 cm. Khi chín, vỏ quả chuyển màu nâu sẫm, ruột mềm, vị ngọt đậm, thơm nhẹ, bên trong chứa 1-5 hạt màu đen bóng, hình bầu dục, có rìa nhọn.

Rễ cây: Rễ thuộc loại rễ cọc, rễ chính ăn sâu giúp cây đứng vững và chịu hạn tốt, rễ phụ lan rộng gần mặt đất giúp hút nước và dinh dưỡng hiệu quả.

Các loại hồng xiêm được trồng phổ biến hiện nay

Hồng xiêm Xuân Đỉnh là giống hồng xiêm bản địa nổi tiếng của làng Xuân Đỉnh, Hà Nội. Cây sinh trưởng khỏe, phù hợp với khí hậu miền Bắc. Ra hoa tháng 3-4, thu hoạch từ tháng 10 đến Tết âm lịch. Thời gian cho quả từ 5-6 năm khi trồng từ hạt và 2-3 năm khi trồng từ cây chiết. Quả có hình trứng dài, vỏ nâu sẫm, ruột mềm, vị ngọt thanh, thơm nhẹ, không bị sạn cát nhựa. Đây là giống hồng xiêm được ưa chuộng dịp lễ Tết do mẫu mã đẹp và giá trị cao.

Hồng xiêm xoài được trồng nhiều ở khu vực phía Nam. Giống này được nhân giống vô tính, cây con mang các đặc tính tốt nhất từ cây mẹ. Cây sinh trưởng mạnh, năng suất cao, chất lượng ổn định, nhanh ra trái, kháng sâu bệnh tốt, chịu úng chịu hạn. Quả to, hình bầu dục, giống như quả xoài, vỏ trơn bóng. Lá màu xanh bóng, dài, thuôn, mặt lá có gân hiện rõ. Trọng lượng trung bình khoảng 3-4 quả/kg, thịt quả mềm, không bị cát hay sượng.

Hồng xiêm ruột đỏ là giống nhập khẩu cao sản, nguồn gốc từ Thái Lan, thích hợp với mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa, đặc biệt ở miền Nam. Quả dài như xoài, vỏ nâu mịn, ruột màu đỏ cam nổi bật, thịt quả mềm, ngọt đậm, dẻo thơm, ít hạt. Cây dễ trồng, ra trái sau 2-3 năm khi ghép, có thể cho quả quanh năm nếu chăm sóc tốt. Giống này có giá trị kinh tế cao, mẫu mã đẹp, dễ tiêu thụ.

Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của cây hồng xiêm

Quả xanh và vỏ có 40% nhựa, 1,7% hydrat cacbon, 35% nước cùng nhiều chất khác. Vỏ non chứa 11,8% saponin và một ít ancaloit (sapotin), vỏ già chứa tatin. Quả chín có 0,4% protit, 9% gluxit, 2,3% xenluloza, 0,5% tro, trong đó có 46,8% canxi, 21,6% phospho, 7mg% vitamin C. Hạt chứa 23% dầu béo và axit xyanhydric.

Trong 100g hồng xiêm chín có chứa 1,1g chất béo, 14mg vitamin C, 60 IU vitamin A, 21mg canxi, 0,8mg sắt, 193mg kali và các vitamin nhóm B.

Giá trị và công dụng của cây hồng xiêm trong đời sống

Hồng xiêm là loại quả giàu dinh dưỡng, thơm ngon, có thể ăn tươi hoặc làm sinh tố. Ngoài giá trị thực phẩm, các bộ phận của cây còn có giá trị dược liệu. Thành phần potassium trong quả giúp hạ huyết áp, chất chống oxy hóa cao, giàu dinh dưỡng, ngăn ngừa thiếu canxi và thiếu máu ở phụ nữ mang thai. Ngoài ra, do chứa acid folic và khoáng chất, hồng xiêm giúp ngăn ngừa dị tật thai nhi, hỗ trợ phát triển hệ thần kinh. Polyphenol và tannin trong quả có khả năng điều hòa hoạt động đường ruột, hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa, giảm tiêu chảy.